اختصاصی شمال نیوز / گفتگو از : سپیده گلی گرمستانی - جنگل ها به عنوان یکی از منابع استراتژیک و بستر حیات و توسعه پایدار تلقی میگردند که علاوه بر فواید بی شمار زیست محیطی اثرات وجودی آن در تهیه فرآورده های مختلف زندگی بشر که امروزه آن را بالغ بر ۴۵۰۰۰  کالا می دانند بسیار ارزشمند بوده و بهره برداری اصولی و علمی از آن به منظور پویایی و تداوم اصل استمرار تولید حائز اهمیت می باشد که مصوبه سال ۱۳۹۲ هیئت محترم دولت با اعمال دخالت غیر علمی در امر برداشت از جنگل بسیاری از کارشناسان و حتی مدیران منابع طبیعی و اساتید دانشگاههای معتبر منابع طبیعی را نگران کرده است.

به همین منظور با فتح الله غفاری ، رئیس اداره جنگلداری اداره کل منابع طبیعی استان مازندران _ ساری گفتگویی تفصیلی انجام داده ایم که ماحصل انرا می خوانید :

در قبال کاهش برداشت چوب توسط مجریان طرح ها و کاهش در آمد دولت، چه فکر و راهکاری ارائه می دهید؟

 در حال حاضر باتوجه به کاهش شدید برداشت و عدم کمک مالی دولت به مجریان طرح های جنگلداری( عدم تحقق بند 9 مصوبه ی شماره ی 160332/ت41074 ﻫ  مورخ 16/10/92 هیأت محترم وزیران) و نیز به منظور جلوگیری از افزایش قیمت و قاچاق چوب، پیشنهاد می گردد واردات چوب با پوست با حذف تعرفه گمرکی در کوتاه مدت انجام ، تا راهکار اصولی و برنامه ریزی منظمی جهت کمک به مجریان طرح های جنگلداری صورت گیرد.

به منظور تشویق مجریان طرح های جنگلداری و نیز به جهت جلو گیری از  وابستگی آنان به برداشت چوب، پیشنهاد می گردد سایر پتانسیل های موجود در حوزه ی مورد عمل هر طرح جنگلداری، پس از شناسایی و اخذ مجوزهای لازم به مجریان طرح های جنگلداری واگذار گردد.

به نظر شما آیا برداشت چوب از جنگل اولین و اصلی ترین مشکل جنگل و حذف آن راهکاری جهت حفظ و حمایت جنگل می باشد؟

خیر. بدلیل اینکه میانگین برداشت چوب در سالهای اخیر (92 الی 94) برای جنگلهای حوزه اداره کل ساری در جنگلهای دارای مجری و طرح در حدود 0.5 متر مکعب در هکتار بوده است؛ از اینرو با توجه به میانگین رویش 2.5 متر مکعب رویش سالیانه متوسط در این جنگلها، میزان بهره برداری فعلی توسط سازمان جنگلها تنها ⅕کمتر از میزان رویش این جنگلها بوده است.

نگاه به گذشته ی مدیریت بر جنگل ها در قالب کتابچه های مصوب در طول بیش از نیم قرن (یعنی از سال 1338 تا کنون) نشان می دهد که نظام و شیوه های جنگل شناسی در دهه های مختلف به سمت کاهش برداشت از جنگل ها به منظور رعایت حداقل خسارت به عرصه های منابع طبیعی و حداکثر تطابق با دانش جنگل شناسی همگام با طبیعت که با لحاظ نمودن مسائل زیست محیطی بوده است همواره در طول مدیریت علمی و فنی بر جنگل های هیرکانی با عنایت به تأسیس کارخانجات صنایع وابسته به آن و توسعه و رفاه جوامع محلی و منطقه، نگاه کارشناسان سازمان این بوده است که استخوان بندی اصلی جنگل ها یا به عبارتی ساختار ناهمسال و متنوع آن حفظ و حمایت گردد تا اصل استمرار تولید پابرجا بماند و جنگل ها به همان شکلی که در اختیار ما قرار گرفته است و یا حتی با کیفیتی بهتر به نسل آینده تحویل داده شود

بررسی اجمالی از سابقه ی برداشت درختان در دو دهة اخیر ، نشان دهندة روند کاهشی شدید برداشت در  طول این دو دهه، به ویژه دهة 80 می باشد. در زمان حاضر بیشتر دخالت ها صرفاً در امور بهداشتی و پرورش جنگل اتفاق می افتد. به گونه ای که در سال 1394 حجم برداشت به پایین ترین میزان خود در تاریخ مدیریت اجرایی جنگل های حوزه ی این اداره کل رسیده است.

امروزه مشکل اصلی در جنگل های شمال برداشت چوب بر مبنای میزان مصوب و قانونی مندرج در کتابچه های طرح جنگلداری نمی باشد؛ بلکه مشکلات اقتصادی و اجتماعی و عدم آگاهی کافی از فواید مستقیم و غیر مستقیم جنگلها و منابع طبیعی ( ارزش های تجاری  و غیرتجاری اکوسیستم های طبیعی) و آزمندی افراد سودجو و ... می باشد.

در حال حاضر طراحان اصلی طرح تنفس که قبلاً از نهادهای خارج سازمان جنگلها بوده اند (سازمان محیط زیست) از مسئولین فعلی سازمان همفکر و هم نظر پیدا کرده اند به نظر می رسد که تا حدودی به اهداف خود دسترسی پیدا کرده اند. علت این تغییر نگرش مسئولین سازمان جنگلها چیست؟

 با توجه به سوال فوق و با احترام متقابل به نظرات دوستانی که طرح و نظریه تنفس یا استراحت جنگل را پیگیری و طرح ریزی نموده اند و فارغ از اینکه وابسته به کدام نهاد یا سازمان یا وزارتخانه باشند به هر حال پیگیر یک تفکر یا طرح     می باشند؛ تنها پاسخ به این سوال این است که بزرگوارانی که در این حوزه فعالیت می کنند بایستی ابتدا اثرات مثبت و قابل تأمل اجرای طرح های جنگلداری را مورد بررسی قرار دهند و کلیه فوائد و اثرات مثبت در حوزه اقتصادی، اجتماعی و سهم تولیدات چوبی در تولید خالص ملی و گردش اقتصادی کشور را در نظر بگیرند و نیز اثرات منفی ناشی از عدم اجرای این طرح ها را نیز مورد بررسی و آنالیز قرار دهند و ساز و کارهای ناشی از عدم اجرای طرح های جنگلداری را نیز پیگیری و فرایند فراهم نمودن این ساز و کارها را محاسبه نمایند در این حالت آیا دوباره هم بر نظر خود پافشاری می نمایند؟

گاهی اوقات افرادی این موضوع را پیگیری می نمایند که با مشکلات و نواقص ناشی از عدم اجرای طرح جنگلداری از نزدیک تا به حال برخورد نکرده اند و تنها تئوری این نظریه را در ذهن می پرورانند. از اینرو تنها نظر خود را اعلام می نمایند و هیچ برنامه  جایگزین و طرح مناسبی برای مکان های که فاقد برنامه اجرایی طرح جنگلداری  می باشد ارائه نمی نمایند. از اینرو تنها  می توان به نظرات این بزرگواران به عنوان یک نظر قابل بررسی تأمل نمود نه به عنوان یک راهبرد و هدف مدیریتی یک سازمان و در نهایت اینکه بدنه کارشناسی با نظریه استراحت و یا تنفس جنگل موافق نیست چرا که جنگل های دارای طرح و برنامه در حال اجرا با جنگل های فاقد طرح و یا فاقد برنامه در طبیعت قابل بررسی است.

در همایش های برگزار شده در مهر سال 93 و آذر 94 در تهران و نشست های تخصصی دانشگاه ساری و گیلان می توان نتیجه گرفت که تعداد زیادی از اساتید و کارشناسان جنگل مخالف طرح تنفس هستند، سوال این است که چرا سازمان جنگل ها به نظرات ایشان کم توجهی می کند؟

سازمان بر این امور واقف بوده و کاملا به نظرات کارشناسی احترام گذاشته چرا که سازمان جنگل ها به عنوان یک دستگاه تخصصی بوده و بر نظرات کارشناسی استوار است و در سال های اخیر نیز بر اجرای برنامه طرح جنگلداری تاکید داشته است اگر چه در این خصوص اختلاف نظر وجود دارد تلاش بر این است تا این اختلاف کاهش پیدا کند.

آیا بهتر نیست طرح تنفس در جنگل های دارای طرح بدون مجری یا جنگلهای فاقد طرح بصورت آزمایشی مورد عمل قرار گیرد؟

مساحت جنگل های حوزه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان .ٔ..مازندران – ساری معادل 794 هزار هکتار  
می باشد. عمده ی سطح جنگل ها به مساحت 420 هزار هکتار(53%) در حوزه ی این اداره کل جزو طرح های فعال بوده و دارای برنامه اجرایی می باشد.

با توجه به رواج اصطلاح  "تنفس یا استراحت جنگل" که اخیراً در بحث ها و مذاکرات مربوط به مسائل زیست محیطی به فراوانی به کار می رود، به نظر می رسد این اصطلاح به منزله توقف اجرای طرح های جنگلداری است که در صورت تحقق آن علاوه بر بار مالی شدیدی که بر وزارت جهادکشاورزی و در نتیجه دولت محترم تحمیل خواهد شد؛ باعث می شود که بعلت عدم حفاظت صحیح از جنگل های هیرکانی و رواج تصرف این عرصه ها از سوی افراد فرصت طلب و سودجو، این پهنه سبز به نابودی کشانده شود. در حال  حاضر نیز بیش از 220 هزار هکتار از عرصه های منابع طبیعی به ویژه با پوشش جنگلی وجود دارند که علی رغم تهیه طرح و دارابودن کتابچه های مصوب سازمان، به دلیل معضلات اجتماعی و یا بیلان منفی، برنامه های آن اجرا نشده  و از این رو طرح جنگلداری در این عرصه ها به معنای واقعی به اجرا در نیامده است. بدیهی است اعتبارات لازم جهت حفاظت این گونه عرصه ها می بایست از منابع دولتی تأمین گردد که متأسفانه به دلیل نبود اعتبار کافی، سالانه شاهد کاهش سطح جنگل و نیز کاهش کیفی توده های جنگلی خواهیم بود.  از این رو پیشنهاد می گردد به منظور حصول به نتایج عملی و قابل استناد، طرح تحقیقاتی مشترک با نظارت کارشناسان این اداره کل و اداره کل حفاظت محیط زیست استان و توسط دانشگاه ها یا مراکز علمی و تحقیقاتی در خصوص مقایسه مناطق تحت پوشش طرح جنگلداری با مناطق فاقد طرح صورت پذیرد. بدیهی است نتایج این پژوهش به عنوان دستاوردی ارزشمند می تواند در تصمیم گیری های آتی برای مدیریت جنگل های هیرکانی به کار گرفته شود.

آیا سازمان جنگل ها نگران رهاسازی طرح های جنگلداری از طرف مجریان طرحها نیست؟

مسئولین و عوامل اجرایی نیروهای سازمان جنگلها که مستقر در ادارات اجرایی استانها و نیز نیروهای ستادی مستقر در معاونت امور جنگل سازمان تا به حال در چندین مرحله مشکلات ناشی از عدم اجرای طرحهای جنگلداری و عواقب خطرناک ناشی از قطع فرایند بهره برداری اصولی از این جنگلها را بیان نموده اند. اجرای برنامه های طرحهای جنگلداری علاوه بر نقش مثبت حفاظتی نیروهای مستقر در این طرحها در فرایند تولید در جنگل نیز اثرات مثبت دارد؛ بطوریکه دخالت اصولی و بهره برداری دقیق بر مبنای امکان برداشت سالیانه بر اساس روش جنگلداری دانه زاد ناهمسال و شیوه همگام با طبیعت باعث تولید با کیفیت و تسریع در فرایند رویش با در نظر گرفتن شاخص های اکولوژیکی و بوم شناسی می باشد.
   اجرای طرح های جنگلداری، صرفاً تولید چوب نبوده بلکه هدف نهایی آن استمرار تولید و بهره برداری های علمی و تلفیقی از این نعمت الهی است تا در سایه ی برنامه های علمی و اقدامات اصولی که انجام می پذیرد علاوه بر تولید مکانیکی چوب سایر مواهب و فواید آن جنبه ی همیشگی داشته و به طور مستمر ادامه یابد. با توجه به تهیه ی طرح های جنگلداری عرصه های جنگلی شناسنامه دار می گردند، حدود و ثغور آنها بر روی نقشه  و طبیعت مشخص، شبکه ی جاده های اصلی تکمیل و امکان دسترسی به سطح جنگل فراهم خواهد شد. در همین راستا مطالعات همه جانبه ای در ابعاد و زمینه های مختلف انجام و نقاط حساس و آسیب پذیر شناسایی و راهکار مناسب جهت ترمیم آنها ارائه می شود.

از طریق آماربرداری و انجام عملیات تشریح وضعیت کمی و کیفی توده ها،  نوع گونه، کلاسه ی سنی،  وضعیت تجدید حیات، میزان تاج پوشش، تراکم و تیپ توده مشخص  و با بکارگیری نیروهای حفاظتی، عرصه های جنگلی حفظ و با نهال کاری در سطح عرصه های مخروبه، نقاط باز و نقاط خالی نسبت به احیای این عرصه ها اقدام می شود. برای این منظور گاه ضروری است با حذف درختان پیر و فرتوت، آسیب دیده و آفت زده این مناطق مورد احیاء قرار گیرند. هم چنین بر اساس ضرورت های جنگل شناسی ضمن تعیین شیوه های برداشت متناسب با وضعیت توده ها شرایط برای تعالی و غنای جنگل فراهم و در کنار آن بخشی از نیازهای چوبی جامعه تأمین و در عمل زمینه ی اشتغال برای تعدادی از افراد بومی مهیا می گردد و موجبات رونق اقتصادی منطقه فراهم می شود.

 به علاوه با اجرای طرح های جنگلداری نظام هیدرولوژی حوزه های آبخیز تنظیم و از بروز سیل های مخرب و خانمان سوز جلوگیری، حفاظت از منابع آب و خاک و بهره گیری از توان اکولوژیک جنگل مقدور، اصلاح ساختار جنگل از طریق تجدید حیات طبیعی ممکن و دهها مورد مشابه مطالعه و برای هر کدام برنامه ی مربوطه ارائه می شود.
علاوه بر مطالب فوق، اجرای طرح و اشتغال ایجاد شده  در حوزه های حفاظتی و فنی و توسعه معیارهای فنی اکولوژیکی می تواندبر مثبت بودن اجرای طرح های جنگلداری و نگرانی حذف آن در جهت عدم اجرای طرح های جنگلداری، در بین کارشناسان و مسئولین سازمان وجود دارد.

 برداشت چوب از جنگلهای سایر کشورهای پیشرفته چه مقدار و بر چه اساسی است؟
 

استاندارد تعریف شده ای که در علم جنگلشناسی برای این موضوع وجود دارد و از آن به نام امکان برداشت سالانه یاد می شود تأکید می کند که حجم برداشت در هر هکتار در طول سال می بایست کمتر از میزان رویش در هکتار در سال باشد. بنابراین حد مشخص شده در این پرسش ، با توجه به میزان رویش جنگل ممکن است برای جنگل های یک منطقه یا یک کشور مناسب باشد و برای کشوری دیگر حتی زیاد باشد. به عنوان مثال کانادا یکی از غنی ترین کشورهای دنیا از نظر دارا بودن سطح جنگل می باشد. این کشور به تنهایی 9 درصد سطح جنگل های دنیا را داراست. مساحت جنگل های این کشور 348 میلیون هکتار می باشد . به عنوان مثال طبق گزارش سالانة ارائه شده از وزارت منابع طبیعی این کشور در سال 2012، به میزان 148 میلیون متر مکعب تنة صنعتی از جنگل های این کشور برداشت گردیده است. با یک محاسبة ساده مشخص می شود  به طور متوسط حجم برداشت در هر هکتار از جنگل های این کشور ۰/۴ متر مکعب است. در گزارش مزبور اطلاعی از میزان رویش سالانة جنگل های این کشور در دست نیست اما با توجه به اقلیم سرد کانادا، به مراتب میزان رویش سالانه در جنگل های این کشور کمتر از ایران است. میزان رویش در هر هکتار در سال در جنگل های هیرکانی ۲/۵متر مکعب برآورد گردیده است. با این وجود برداشت سال گذشتة جنگل های هیرکانی نیز ۰/۴۷متر مکعب در هکتار بوده است.

نظرتان در خصوص واگذاری جنگل به صنایع سلولزی چیست؟

به استناد ماده 2 قانون حفاظت و بهره برداری از جنگلها و مراتع (مصوب 30/5/1346) ، حفظ، احیا، اصلاح و توسعه و بهره برداری از جنگلها و مراتع و بیشه های طبیعی و اراضی جنگلی ملی شده متعلق به دولت و به عهده سازمان جنگلها می باشد. . از این رو به استناد ماده ی 3 همین قانون هر گونه بهره برداری از منابع طبیعی کشور اعم از
جنگل ها، مراتع،  بیشه های طبیعی و اراضی جنگلی ملی شده طبق طرحی به عمل خواهد آمد که به تصویب سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور رسیده باشد
و از طرفی به استناد ماده 2 آیین نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران (مصوب 31/2/59)، واگذاری جنگل ها و بیشه های طبیعی مطلقاً ممنوع می باشد. بنابراین سازمان جنگلها به استناد ماده قانونی مجاز به واگذاری عرصه جنگلی به صنایع سلولزی نمی باشد. ولی اداره کل منابع طبیعی سطحی بالغ بر 140 هزار هکتار از جنگل هیرکانی را در قالب ماده 3 قانون حفاظت جهت اجرای مدیریت طرح جنگل داری در اختیار صنایع چوب و کاغذ مازندران قرار داده است.

آیا در مورد هزینه و درآمد سایر کارکردهای جنگل مطالعاتی انجام شده است؟ آیا طرح های جنگلداری بدون برداشت چوب توجیه اقتصادی دارند؟

باید عرض کنم که در مورد سایر کارکرد ها مطالعات لازم می بایست توسط دانشگاه و مرکز تحقیقات صورت گیرد قطعا در این خصوص برنامه ریزی کرده اند ولی اطلاعات موجود در مورد سایر کارکردها ی جنگل  مربوط به سایر کشورها می باشد.
در حال حاضر شرایط اقتصادی کشور و نیاز صنایع به مواد چوبی؛ شرایط را به سمتی سوق می دهد که تنها مجریان از محصولات و فرآورده های چوبی از جنگل بر مبنای امکان برداشت سالیانه و دقیق و بر اساس کتابچه های طرح جنگلداری استفاده نمایند. عدم استفاده از محصولات چوبی از سوی مجریان طرحهای جنگلداری نیازمند یک عزم ملی و فرهنگ سازی در حوزه استفاده های عمومی از فرآورده های چوبی(کاغذ+وسایل چوبی و ... ) در یک پرپود 3 الی 5 ساله و تعیین سایر پتانسیل های درآمدزای هر حوزه طرح جنگلداری و بکارگیری توسعه توریسم و جنگلداری چند منظوره می باشد فرهنگ سازی و تدوین یک استراتژی میان مدت و تدوین افق و چشم اندازی جهت دستیابی به اقتصاد سبز می تواند راهگشای این مشکل باشد .

 آیا برداشت چوب از جنگل باعث نابودی کمی و کیفی جنگلها شده است؟

خیر – برداشت اصولی و بر مبنای شاخص های مورد نظر  و شیوه جنگل شناسی تک گزینی و نزدیک به طبیعت  در طراحی و اجرای طرحهای جنگلداری نه تنها باعث کاهش شاخص های کمی و کیفی جنگلها نخواهد شد بلکه باعث ( استمرار تولید به لحاظ کمی و کیفی) خواهد شد.

از سال 1338 با تهیه ی طرح های جنگلداری، جنگل ها از بهره برداری سنتی و سلیقه ای خارج و به سمت مدیریت علمی و فنی هدایت گردیدند. این خود، از افتخارات این سازمان محسوب می گردد که در مدت حدود نیم قرن مدیریت علمی و فنی بر جنگل های شمال همزمان با تکامل رفتارهای انسانی ناشی از پیشرفت علوم مختلف و  فناوری ، علی رغم همه ی مشکلات اجرایی، شیوه ی برداشت درختان از حالت قطع یکسره در برخی نواحی به سمت شیوه های تدریجی و تک گزینی سوق داده  شد که این شیوه  طی ده سال اخیر به شکل تک گزینی پایه ای و محدود تغییر یافت. این امر موجب پایداری و تعادل جنگل های شمال، احیای قسمت های مخروبه و اجرای عملیات پرورش جنگل گردید و در کنار آن ارائه ی خدماتی همچون ایجاد راه های دسترسی به نقاط دور و ارتباط جوامع روستایی و رفاه آنان در اثر ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی این مناطق از آثار مهم این مدیریت بوده است.  از دید جنگل شناسان جامعه ی گیاهی به مثابه ی جامعه ی انسانی می بایست به سمتی پیش رود که افراد این جامعه در همه ی طبقات سنی حضور داشته باشند. چنین جامعه ای از تعادل و پایداری بیشتری برخوردار خواهد بود. برای این منظور و با نگرش جنگل شناسی همگام با طبیعت در جوامع جنگلی مسن، با حذف پایه های فرتوت و تنومند فضای لازم جهت تجدید نسل طبیعی درختان فراهم می شود و بالعکس در جوامع جوان ضمن حفظ پایه های قطور تر  و مسن تر و تکرار دفعات قطع طی سنوات مختلف سعی می شود جامعه ی آمیخته و ناهمسالی از گونه های درختی و درختچه ای تشکیل شود. بنابراین  ضرر و زیان  اصلی وارده بر جنگلها مربوط به عرصه هایی می باشدکه تا کنون با وجود طرح های جنگلداری، اجرایی نگردید و در حال استراحت و یا تنفس می باشد.

توضیح ضروری شمال نیوز : انتشار مصاحبه فوق ، به معنی تایید اظهارات مصاحبه شونده نمی باشد و « شمال نیوز » آمادگی انتشار دیدگاههای مخالفان و موافقان طرح تنفس جنگل را دارد .